krew

1. Bez kropli krwi «o człowieku, o twarzy: bardzo blady»: (...) leżał na wznak. Twarz miał bladą, bez kropli krwi, oczy przymknięte. H. Rudnicka, Uczniowie.

2. Błękitna krew «pochodzenie arystokratyczne»: Daniel jest sierotą, a w jego żyłach nie płynie ani kropla błękitnej krwi. Viva 4/2000.

3. Coś burzy komuś, w kimś krew, coś wzburzyło (w kimś, czyjąś) krew «coś wprawia, wprawiło kogoś w podniecenie, doprowadza, doprowadziło kogoś do rozdrażnienia, wzburzenia»: Wraz z gitarą brzękało tamburyno, romanse cygańskie ściskały serce i burzyły krew. W. Żukrowski, Za kurtyną.

4. pot. Coś idzie komuś jak krew z nosa «ktoś nie może sobie z czymś poradzić, robi to niechętnie, z wysiłkiem, bardzo długo»: (...) trochę zrobiłam, ale nie wszystko (...) idzie mi to jak krew z nosa, za przeproszeniem, bo nie lubię tego. Roz tel 2000.

5. Coś mrożącego krew w żyłach «coś przerażającego, budzącego grozę»: Nocami gdzieś pod lasem wyły wilki (...). Jednej z takich nocy, zbudziwszy się, słuchał mrożącego krew w żyłach wilczego głosu, przemieszanego z warkliwym szumem wiatru w zrębach skalnych pobliskiego kamieniołomu. W. Odojewski, Zasypie.

6. Coś spłynęło, spłynie krwią

a) «w jakimś miejscu zginęło, zginie wielu niewinnych ludzi, najczęściej w wyniku działań wojennych»: Bliski Wschód znów spłynął krwią. Metr 26/03/2001.

b) «coś zalało się, zaleje się, pokryło się, pokryje się obficie krwią»: Kosa stała oparta o oborę. Zachodzące słońce odbijało się w jej ostrzu dziwnie krwawą łuną. Czy ktoś (...) mógł przewidzieć, że za chwilę to ostrze spłynie prawdziwą krwią? A. Mularczyk, Sami.

7. Coś ścina krew w żyłach «coś przeraża, budzi grozę»: Nagle rozległ się sygnał samochodowy, ścinający krew w żyłach warszawiaków. Gestapo! Wiech, Cafe.

8. Do ostatniej kropli krwi «do końca, do śmierci»: Panowie, wojna z Niemcami jest nieunikniona. Musimy bronić ojczyzny i niepodległości do ostatniej kropli krwi. A. Filar, Kurierzy.

9. Do pierwszej krwi «o walce w pojedynku: do pierwszego zranienia»: (...) przeciwnicy stają o dwadzieścia pięć kroków, idą naprzód po pięć kroków. Pistolety gwintowane z muszami, strzały do pierwszej krwi (...). B. Maj, Kronika.

10. Głos, zew krwi

a) «popęd naturalny, instynkt»: Przeciwstawiając świadomości wolę, instynkt, wreszcie podświadomość (...) pisarze przygotowali grunt pod wielkie, wyznawane przez całe masy filozofie, których treścią jest ślepa wiara w popęd biologiczny, w głos krwi i rasy (...). C. Miłosz, Legendy. (...) czy mężczyzna może się kiedyś wreszcie wyszumieć, czy też zawsze zew krwi będzie brał w nim górę nad rozsądkiem, moralnością, zobowiązaniami, a nawet nad postanowieniami? Uroda 5/1984.

b) «poczucie więzi rodzinnej, rodowej itp.»: Zdarza się, że z wolna narasta wrogość w stosunku do przybranych rodziców. Przygarnięte dzieci uciekają od nich, czynią poszukiwania, żyją nadzieją odnalezienia rodzonej matki lub ojca. Nikt nie jest w stanie wytłumaczyć tych dziwnych odruchów instynktu czy też głosu krwi. J. Brzechwa, Opowiadania.

11. Gorąca krew; ktoś gorącej krwi «porywczość, zapalczywość, działanie pod wpływem impulsu, namiętności; o kimś porywczym, zapalczywym, działającym pod wpływem impulsu»: Gorącą krew mają Egipcjanie i chętnie ulegają pokusie. Z. Kossak, Przymierze.

12. Komuś krew ścięła się w sercu «ktoś przeżył nagły wstrząs na skutek przestrachu, przerażenia, grozy»: Krew ścięła się jej w sercu na widok wielkiego psa, który biegł wprost na nią (...). Roz bezp 1998.

13. Krew komuś krzepnie, zastyga, ścina się, stygnie «kogoś ogarnia przerażenie, lęk, groza»: (...) jest taka otchłań nędzy, taki bezmiar straszliwy niedoli, że krew krzepnie w żyłach na samą myśl o tym. Z. Kossak, Pożoga.

14. Krew nabiega, napływa komuś do twarzy; krew ucieka, odpływa komuś z twarzy «ktoś się czerwieni; ktoś blednie»: (...) gdy słyszy powtórzone słowa brutalnej obelgi, czuje, że mu krew napływa do twarzy i dłonie się zaciskają (...). J. Andrzejewski, Miazga.

15. Krew nie woda «o czyimś dużym temperamencie»: Bywało, że zamykaliśmy się w moim biurze i dochodziło do zbliżeń, wiadomo, krew nie woda. R. Antoszewski, Kariera.

16. Krew się polała «wielu ludzi zostało zranionych lub zabitych»: (...) choć wczoraj nie było tak gwałtownych starć jak w poprzednich dniach, to jednak krew znów się polała. GW 04/10/2000.

17. Krew uderzyła komuś do głowy, do mózgu «ktoś stracił panowanie nad sobą, przejął się czymś bardzo, uległ emocjom»: Przed oczami zamajaczyła jej krata więzienia, śledztwo, policja. Krew uderzyła jej do głowy. Trzęsła się na krześle i machała rękami, nie panując już nad okropnem wzburzeniem, jakie nią targało. WW 259/1932.

18. Krew w kimś kipi, wrze, burzy się, gra «ktoś traci panowanie nad sobą, jest podniecony pod wpływem złości, wstydu, radości itp.»: Czułem, że jej pragnę. Nie zdawałem sobie jeszcze jasno sprawy, na czym to pragnienie polega. Wiedziałem tylko jedno: po raz pierwszy czułem, jak burzy się we mnie krew. J. Brzechwa, Owoc.

19. przestarz. Krew w kimś zagrała «ktoś uniósł się dumą»: (...) zagrała w niej krew Brzesławskich, którzy nigdy podobno najdrobniejszej urazy nikomu nie przepuszczali. S. I. Witkiewicz, Pożegnanie.

20. Krew zawrzała w kimś, komuś w żyłach; krew się w kimś zagotowała «ktoś się zdenerwował, wpadł w gniew, kogoś ogarnęło podniecenie»: (...) w wujku krew zawrzała, bluznął najgorszymi przekleństwami, nie rozróżniając, kto przeciw niemu, kto za nim (...). W. Myśliwski, Widnokrąg.

21. podn. Krew z krwi, kość z (czyjejś) kości «o dziecku, potomku, zwłaszcza bardzo podobnym fizycznie do swojego przodka»: (...) jeśli był to jego wnuk prawdziwy, kość z kości, krew z krwi, to musiał być dzieckiem jego syna lub córki. P. Huelle, Weiser.

22. Krew z mlekiem «o jasnej, zdrowej cerze z rumieńcami lub o ludziach mających taką cerę»: Poborowi, sami chyba wiejscy parobcy, krew z mlekiem, rozdziani do naga wchodzili z poczekalni (...). A. Kuśniewicz, Lekcja.

23. Ktoś ma w żyłach czyjąś krew; w czyichś żyłach płynie czyjaś krew «ktoś pochodzi z jakiegoś rodu, narodu, z jakiejś rasy»: Diego mówił o sobie, że jest mieszańcem w stu procentach – w jego żyłach płynęła krew hiszpańska, niemiecka, portugalska, rosyjska, włoska i żydowska. WO 21/10/2000.

24. Ktoś z krwi i kości «o kimś, kto ma wszystkie cechy charakterystyczne dla ludzi danego rodzaju; prawdziwy, autentyczny»: (...) z krwi i kości artysta woli ścierpieć nawet zdradę niż niewiarę w jego sztukę. J. Krzysztoń, Wielbłąd. (...) jest starym rzetelnym człowiekiem, marynarzem z krwi i kości (...). S. Zieliński, Listy.

25. Ktoś żądny krwi «ktoś domagający się czyjejś śmierci, lubiący przyglądać się zabijaniu lub w nim uczestniczyć»: Ten, co jeszcze wczoraj był na wpół zdziczałym rozbójnikiem, żądnym łupów i krwi, pod ręką gladiatorów zostaje żołnierzem. H. Rudnicka, Uczniowie.

26. Mieć coś we krwi «mieć wrodzone predyspozycje do czegoś»: (...) okazała się wspaniałym pracownikiem naukowym. Pracowita, sumienna, a przy tym obdarzona naukową smykałką i dociekliwością, jakiej nie można się nauczyć, trzeba ją mieć we krwi. R. Antoszewski, Kariera.

27. pot. (Nagła, zła, jasna) krew kogoś zalewa «ktoś wpada w złość, we wściekłość, traci panowanie nad sobą»: (...) ciebie krew zalewa, że taka czarna niewdzięczność spotkała cię za twoją ciężką pracę. T. Różewicz, Opowiadania.

28. Przelać czyjąś krew «zabić lub poważnie zranić kogoś»: (...) oskarżał (...) kanclerza austriackiego, że przelał krew szlachty polskiej podburzając przeciw niej chłopów. S. Kieniewicz, Historia.

29. Przelewać krew «narażać, poświęcać życie, zdrowie, brać udział w walce zbrojnej»: (...) gdziekolwiek toczyła się walka o wolność i demokrację, tam przelewali krew „za naszą i waszą wolność”, za wspólną sprawę również Polacy. ND 5/1959.

30. Przypieczętować krwią «oddać lub narazić życie w jakiejś sprawie, w imię jakiejś idei»: Cenił w nim jego frontowe doświadczenie i całkowite oddanie sprawie Partii i Narodu przypieczętowane krwią na rozlicznych frontach z bitwą pod Lenino włącznie. R. Antoszewski, Kariera.

31. Psuć sobie, komuś krew, napsuć sobie, komuś krwi «wprawiać, wprawić siebie lub kogoś w zły humor, denerwować, zdenerwować się (kogoś) czymś, irytować się, zirytować się czymś»: Ludwik myślał z niechęcią o tym, że będą siedzieli przy stoliku. Ostatecznie po co mamy sobie psuć krew? Nie lubimy się. T. Różewicz, Opowiadania. Ach, ty odwrócona agentko! – pomyślałam. – Mało mi napsułaś krwi swoimi donosami? R. M. Groński, Nauka.

32. Rozlew, przelew krwi «walka, podczas której wielu ludzi zostaje rannych lub zabitych»: Zrozpaczony naród może zwątpić w skuteczność działań parlamentarnych i rozpocząć ostre formy protestu prowadzące nawet do rozlewu krwi. S mowa 1991.

33. Splamić ręce krwią, zbrodnią itp.; mieć krew na rękach «zadać komuś śmierć, popełnić zbrodnię»: Oczyścić nie mógł się tylko zabójca, dlatego właśnie ci, których ręce splamione były krwią, musieli odejść. D. Musiał, Korzenie.

34. Świeża krew «o ludziach, którzy dopiero weszli w jakieś środowisko»: Z różnych stron słychać „buntownicze głosy”, że Partia Republikańska winna otrzymać „dopływ świeżej krwi”, że należy „starą gwardię” odsunąć od kierownictwa. TL 17/12/1948. Od razu zrobimy duży zastrzyk „świeżej krwi” z wyszkolonych, pewnych fachowców i co najważniejsze – zupełnie nowych twarzy, nie opatrzonych, nikomu nie znanych. H. Zakrzewska, Niepodległość.

35. Utoczyć sobie krwi dla kogoś, dla czegoś, za coś; dać sobie krwi (z serca, spod serca) utoczyć dla kogoś, dla czegoś, za coś «zrobić dla kogoś wszystko, co możliwe, całkowicie się poświęcić»: Kaleka to robociarz z wolbromskiej Gumowni. W butach jak drwal, krępy o twarzy z kamienia, a krwi by utoczył dla bliźniego (...). W. Machejek, Rano.

36. Za cenę krwi «choćby przyszło oddać lub narazić życie, zdrowie»: Imperia zaś tworzy się i odtwarza – w jeden tylko sposób: za cenę krwi. J. Pomianowski, Miesiąc.

37. Zapłacić za coś (własną) krwią «oddać życie lub poświęcić zdrowie za coś»: Jak się nie chce żyć przyzwoicie u boku kochanej osoby, to samemu się jest winnym i trzeba za to zapłacić własną krwią. C. Skrzyposzek, Trybuna.

38. Zimna krew «przytomność umysłu, spokój, opanowanie»: Antyterroryści zachowali zimną krew, najpierw ostrzelali sufit – na postrach. Potem skierowali lufy na przestępców (...). Polityka 13/2000. Konwojenci transportujący gotówkę nie stracili zimnej krwi i oddali w kierunku napastników parę strzałów z broni palnej. Metr 12/04/2001.

39. Z zimną krwią «spokojnie, bez emocji, z wyrachowaniem»: Al Capone mordował z zimną krwią. Idąc po trupach, osiągnął sławę najsłynniejszego gangstera świata. CKM 11/2000.

Coś komuś weszło w krew zob. wejść 1.

Coś narobiło (wiele, dużo) złej krwi zob. narobić.

Krew czyjaś spadnie na kogoś zob. spaść 3.

Nie poskąpić dla kogoś, dla czegoś (własnej) krwi zob. poskąpić.

Rozpalić komuś krew w żyłach zob. rozpalić 2.

Sprzedać drogo krew zob. sprzedać 3.

Ta zniewaga krwi wymaga zob. zniewaga 2.

Tonąć we krwi zob. tonąć 2.

Topić coś we krwi zob. topić.

Upuścić komuś (sobie) krwi zob. upuścić.